Miód spadziowy

Miód spadziowy z drzew iglastych pozyskiwany jest przez pszczoły ze spadzi roślin iglastych z rodziny Coni­ferae, takich jak jodła, świerk, sosna i modrzew. Niekiedy jest on także po­zyskiwany z tui (Cupressaceae). Pro­ducentami spadzi są pluskwiaki równo­skrzydłe, przeważnie mszyce i czerwce. Owady te pobierają z liści i gałęzi wy­mienionych drzew sok roślinny, z któ­rego wykorzystują składniki białkowe, a pozostałą słodką, lepką ciecz, skła­dającą się głównie z węglowodanów, wydzielają na spodniej stronie liści w postaci tak zwanej rosy miodowej. W składzie miodu spadziowego znaj­dują się zazwyczaj niewielkie ilości nek­taru z roślin kwiatowych. W Polsce przeważają miody ze spadzi jodłowej i świerkowej.

Miód spadziowy ze spadzi igla­stej charakteryzuje się barwą ciemną – od szarozielonkawej, poprzez brą­zową, ciemnoszarą do prawie czarnej, smolistej. Miody spadziowe wiosenne są na ogół jaśniejsze od miodów spadziowych pochodzących z okresu późnoletniego. Barwa ich zmienia się także zależnie od rodzaju pożytku spadziowego. Ze świerka są zwykle ciemnozielone, z jodły – złocistożółte, herbacianozielonkawe lub głęboko­brązowe. Dodatkowo miód jodłowy ma powierzchnię lekko błyszczącą. Po skrystalizowaniu miody spadziowe przybierają na ogół barwę ciemnobrą­zową z odcieniem szarym lub zielon­kawym. Pod względem konsystencji miód spadziowy iglasty odznacza się dużą lepkością i większą gęstością w porównaniu z miodami nektarowymi. Krystalizuje dość trudno i nierówno­miernie, przyjmując postać drobnoziar­nistą, grudkowatą, czego przykładem może być miód ze spadzi jodłowej. Natomiast miody o zabarwieniu ciem­nobrunatnym mają z reguły niejedno­rodną konsystencję.

Odmiany miodu spadziowego różnią się między sobą szybkością krystalizacji. Czynnikiem sprzyjają­cym temu procesowi jest melecytoza, zwana cukrem spadziowym lub mo­drzewiowym. Najwięcej tego trójcukru stwierdzono w miodach wytworzonych ze spadzi wydzielanej przez miodo­wnicę świerkową krótkowłosą (miód świerkowy) i przez miodownicę mo­drzewiową plamistą (miód modrzewio­wy). Według Polskiej Normy zawar­tość tego cukru łącznie z sacharozą nie może przekraczać 10%. Podobnie wymagania austriackie ograniczają za­wartość melecytozy w miodach spa­dziowych do 6%. Pożytek spadziowy bogaty w melecytozę daje w efekcie miód bardzo szybko krystalizujący. Procesowi temu sprzyja dodatkowo ograniczona rozpuszczalność melecy­tozy w wodzie (40 g/100 ml wody), jak również sucha i ciepła pogoda. W rezultacie miód przedwcześnie kry­stalizuje i twardnieje już w plastrach, przybierając szare zabarwienie. Z te­go względu pszczelarze nazywają go miodem kamiennym albo cemento­wym. Według Curyły zjawisko tward­nienia miodu zauważono w miodzie ze spadzi jodłowej, zawierającej do 28% melecytozy.

Zapach miodu spadziowego z drzew iglastych jest słaby, lekko ko­rzenny, zależnie od obecności w spadzi substancji aromatycznych odpowied­nich roślin. Przykładowo miód jodło­wy odznacza się łagodnym żywicznym aromatem, przypominającym zapach jodły. Zdarza się jednak, że mogą mieć one nieprzyjemny zapach. W smaku miody spadziowe są dość łagodne, ży­wiczne, z reguły mało słodkie. Według Czernigowa czasami mogą być gorz­kawe lub kwaśne. Miód jodłowy odzna­cza się na przykład lekko orzechowym smakiem. Niekiedy miody spadziowe zawierają domieszkę nektaru gryki.

Skład chemiczny miodów spa­dziowych z drzew iglastych zależy od rodzaju pożytku spadziowego, a tak­że od okresu zbioru. W porównaniu z miodami nektarowymi odznaczają się one z reguły wyższą zawartością charakterystycznych i wartościowych grup związków takich, jak: azotowe, mineralne, dekstryny, enzymy, kwasy organiczne, substancje antybiotyczne. W składzie miodów spadziowych do­minują, podobnie jak w innych mio­dach, cukry proste: glukoza i frukto­za, zwane cukrami redukującymi. Ich zawartość reguluje Polska Norma ja­kościowa na miód pszczeli. Przewidu­je ona dla miodów spadziowych nie mniej niż 60% cukrów prostych, dla nektarowych – co najmniej 70%. Jeśli chodzi o stosunek ilościowy obu cu­krów, to w miodach nektarowych -jest ich mniej więcej po połowie, miody spadziowe natomiast zawierają wię­cej glukozy niż fruktozy, niekiedy na­wet dwukrotnie. Sprawia to, że miody spadziowe wydają się mniej słodkie i bardziej mdłe niż miody nektarowe. Proporcje omawianych cukrów są wy­nikiem działania enzymów w organi­zmach owadów. Sacharoza łącznie z melecytozą występuje w większej ilości w mio­dach spadziowych niż w miodach nektarowych. Według Polskiej Normy mogą one zawierać do 10%, a miody nektarowe najwyżej 5% tych cukrów. Melecytoza złożona z dwóch cząste­czek fruktozy i jednej cząsteczki glu­kozy jest typowym składnikiem mio­dów wytworzonych ze spadzi drzew iglastych. W miodach nektarowych jest jej niewiele lub w ogóle nie wy­stępuje. Natomiast miody spadziowe zawierają zmienną ilość tego trójcu­kru (5-28%), a niekiedy nawet do 30%. Zależne jest to między innymi od gatunku owadów produkujących spadź, temperatury otoczenia, wilgot­ności powietrza, siły rodziny pszczelej i ilości wytwarzanych przez pszczoły enzymów. Na ogół spadź wydzielana w czasie suchej i ciepłej pogody zawiera niewiele melecytozy, nato­miast temperatura powietrza 20-28°C, przy wilgotności powyżej 70% sprzyja zwiększeniu zawartości melecytozy w spadzi. Pożytek spadziowy trafiający do ula podlega zmiennym przemianom enzymatycznym, między innymi pod wpływem enzymów pszczelich rozkła­dających melecytozę. Poza tym pro­dukujące spadź mszyce i czerwce, odznaczają się różną zdolnością syntezowania w swym organizmie trójcukru melecytozy z cukrów prostych wystę­pujących w soku roślinnym. W miodzie spadziowym stwier­dzono też inne cukry takie, jak: mal­toza, fruktomaltoza, trehaloza, ryboza, arabinoza, a także cukry niekorzystne dla pszczół, jak; rafinoza, melibioza, ramnoza, stachyoza, galaktoza, czy mannoza. Łącznie cukry stanowią do 35% suchej masy miodu. Typowym składnikiem miodów spadziowych z drzew iglastych są także dekstryny, czyli związki powsta­jące w wyniku niecałkowitego rozkła­du skrobi. Według danych piśmien­nictwa jest ich przeciętnie dwukrotnie więcej niż w miodach nektarowych (8-12%). Dla przykładu w miodzie ze spadzi jodłowej stwierdzono około 7% tych związków. Z praktyki wynika, że są one przyczyną opóźnionej kry­stalizacji miodów spadziowych.

Kolejną cenną grupą związków są biopierwiastki, których w zależności od pochodzenia miodu może być na­wet od 4 do 9 razy więcej niż w mio­dach nektarowych. Świadczy o tym wysoka zawartość popiołu. Według da­nych piśmiennictwa miody spadziowe z drzew iglastych zawierają w łatwo przyswajalnej postaci przede wszyst­kim związki żelaza, cynku, miedzi, bo­ru. Ponadto są one dobrym źródłem in­nych makro- i mikroelementów takich, jak: potas, wapń, sód, fosfor, chlor, siarka, magnez, mangan i kobalt. Do biopierwiastków, charakterystycznych tylko dla miodów spadziowych należą: srebro, cyna, molibden i wanad.

Miody wytwarzane ze spadzi igla­stej odznaczają się prawie dwukrotnie wyższą zawartością związków azoto­wych, tj. białek, aminokwasów i en­zymów (około 5%), w porównaniu z miodami nektarowymi. Miody te wzbo­gacane są w enzymy zarówno za po­średnictwem pszczół, jak też mszyc i czerwców w trakcie przetwarzania so­ku roślinnego w spadź. Dalej uczestni­czą one w złożonym procesie powsta­wania miodu ze spadzi drzew iglastych. Wśród związków tych dominują enzy­my hydrolityczne, takie jak  3-amy­lazy zwane diastazami, a-fruktofurano­zydaza (inwertaza) oraz aglukozydaza (maltaza). Związki azotowe reprezento­wane są ponadto przez około 20 wol­nych aminokwasów, między innymi: alaninę, kwas asparginowy, argininę, cystynę, kwas glutaminowy, glicynę, histydynę, leucynę, lizynę, metioninę, prolinę, serynę, treoninę, tryptofan, ty­rozynę, walinę i inne. Jest ich jednak znacznie mniej niż w soku komórko­wym roślin.

Miód spadziowy z drzew iglastych charakteryzuje się na ogół wyższą kwa­sowością niż miody nektarowe. Rybak-Chmielewska stwierdziła w próbkach tego miodu średnio trzydzieści kilka mvala/kg wolnych kwasów. W miodzie jodłowym Soler zidentyfikowała po­nadto flawonoidy, w składzie których w największej ilości występują kemfe­rol, apigenina i izoramnetyna, stano­wiące ponad 10% ogólnej frakcji tej grupy związków.

Witaminy nie są składnikami cha­rakterystycznymi dla miodów spadzio­wych. Występują one w zbliżonych ilo­ściach we wszystkich ich gatunkach. Według Curyły w 100 g miodu znaj­duje się średnio 7,6 ug b-karotenu (prowitaminy A). Zawiera on ponadto w niewielkiej ilości inne witaminy, takie jak A, BZ, B6, C, PP i witaminę K.

Polska Norma dla obu typów mio­du, tj. nektarowego i spadziowego, przewiduje do 20% wody, przy czym miody spadziowe z drzew iglastych zawierają często nieco mniej wody niż miody nektarowe.

Omawiany produkt zawiera poza tym inne składniki charakterystyczne dla pąków i igliwia drzew iglastych ta­kie, jak: żywice, olejki eteryczne i ich składniki, garbniki, gorycze, skrobię, alkaloidy, antocyjany, substancje anty­biotyczne. Nadają one miodom spa­dziowym swoisty smak, lekki aromat i odpowiednie właściwości lecznicze. Garbniki wptywają między innymi na barwę miodu, natomiast gwajakol, po­chodzący ze spadzi jodłowej, nadaje produktowi finalnemu właściwości przeciwbakteryjne i wykrztuśne. Wśród olejków eterycznych dominują związki terpenowe o silnych właściwościach przeciwdrobnoustrojowych. Przykłado­wo w miodzie ze spadzi sosnowej stwierdzono: limonen, bor­neol, w miodzie ze spadzi jodłowej – kadynen, a w miodzie świerkowym – kamfen i felandren. W innych mio­dach pochodzących ze spadzi roślin z rodziny Coniferae wykryto ponadto takie związki, jak: aldehyd anyżowy i kapronowy, monocykliczne alkohole II-rzędowe, aldehydy, ketony, alkohole trójterpenowe IV-rzędowe i inne.

W miodach spadziowych stwier­dza się także zanieczyszczenia wtór­ne. Należą do nich ziarna pyłku kwia­towego, cząsteczki kurzu, zarodniki grzybów oraz komórki glonów nadają­ce im kolor zielonkawy. Są one przy­czyną ciemnienia miodów spadzio­wych. Natomiast występujące w nich strzępki grzybów odznaczają się, we­dług niektórych autorów, właściwo­ściami bakteriostatycznymi.

Należy także wspomnieć, że oma­wiane miody charakteryzują się wy­soką przewodnością właściwą. Norma Polska określa minimalny jej poziom na 9,5 milisimensów, przy czym jest ona cechą identyfi­kującą tę odmianę miodów. Wysoka przewodność właściwa, uwarunkowa­na zwiększoną zawartością związków mineralnych i tym samym popiołu, da­je podstawę do szybkiego określenia typu miodu i jego jakości.

Lecznicze działanie miodu spadziowego

Dane dotyczące aktywności anty­biotycznej miodu spadziowego z drzew iglastych różnią się między sobą. Kra­jowe miody, zwłaszcza ze spadzi jo­dłowej i świerkowej, odznaczają się wysoką lub średnią aktywnością an­tybiotyczną. Świadczą o tym między innymi badania Rychlik i Doleżal, we­dług których średnia wartość inhibi­nowa badanych próbek miodu wobec gronkowca Staphylococcus aureus wy­nosiła 3,8. Oznacza to, że hamowały one wzrost tego drobnoustroju w stę­żeniach od 6,25 do 1,56%. Podobne wyniki uzyskała Rybak-Chmielewska z Instytutu Pszczelnictwa w Puławach. Próbki krajowego miodu spadziowe­go z drzew iglastych w skali od 0 do 8 punktów uzyskiwały nieco poniżej 6 punktów. Badania własne także po­twierdziły wysoką aktywność prze­ciwbakteryjną analizowanych próbek miodu (wartość inhibinowa 4 i 5). Na­tomiast miody pochodzące z innych rejonów geograficznych okazały się słabo aktywne wobec drobnoustrojów. Według Czernigowa miód spadziowy odznaczał się niższą aktywnością an­tybiotyczną od miodu nektarowego. Podobnie Allen uzyskał niską wartość współczynnikafenolowego (2) dla pró­bek miodu spadziowego pochodzące­go z terenów Nowej Zelandii.

Cenną właściwością miodu spa­dziowego z drzew iglastych jest jego działanie przeciwzapalne, przeciw­drobnoustrojowe i łagodzące kaszel, co uwarunkowane jest głównie za­wartością w nim olejków eterycznych, substancji żywicznych i biopierwiast­ków. W związku z powyższym spo­żywanie miodu spadziowego z drzew iglastych łącznie z podstawową tera­pią leczniczą pozwala na szybszy po­wrót do zdrowia w chorobach dolnych dróg oddechowych, takich jak zapa­lenie oskrzeli, astma oskrzelowa, za­palenie płuc i gruźlica płuc. Niektórzy autorzy polecają przyjmowanie miodu rozpuszczonego w naparze z kwiatu jasnoty białej, szałwi, tymianku, pod­biału, podróżnika, kopru włoskiego i krwawnika. Podawanie miodu prowa­dzi w tych stanach chorobowych do podwyższenia odporności organizmu na zakażenia, a tym samym na szyb­sze wyzdrowienie.

Z uwagi na dużą wartość odżyw­czą oraz bogaty skład enzymatyczny i mineralny omawianego miodu, speł­nia on duże znaczenie jako odżywka regeneracyjna u osób w okresie re­konwalescencji po przebytych cięż­kich chorobach i po zabiegach opera­cyjnych. Jest także polecany u osób z hipowitaminozą i anemią, a szcze­gólnie u dzieci. W tym celu wskazany jest zwłaszcza miód sosnowy i jo­dłowy. Z uwagi na działanie odżyw­cze i odtruwające organizm wskazany jest u osób pracujących w szkodli­wych warunkach. W tym celu poda­wany jest w Niemczech górnikom za­trudnionym w kopalniach uranu.

Miód spadziowy z drzew igla­stych, podobnie jak inne odmiany miodu, znalazł zastosowanie w lecze­niu wielu chorób wewnętrznych. Wy­kazuje on między innymi działanie regulujące przemianę materii, łagod­nie przeczyszczające przy zaparciach (substancje żywiczne) lub lekko zapie­rające przy biegunkach (garbniki po­chodzenia roślinnego). Składniki tego miodu wykazują także działanie prze­ciwbakteryjne i rozkurczające w sta­nach zapalnych jelit. Liczni autorzy polecają podawanie miodu spadzio­wego z drzew iglastych chorym z za­burzeniami przemiany węglowodano­wej, to jest w cukrzycy.

Ważnym wskazaniem do przyjmo­wania tej odmiany miodu są ponadto choroby serca i naczyń krwionośnych.

W miażdżycy mięśnia sercowego po­leca się obok podstawowej terapii za­żywanie od 100 do 120 g miodu dzien­nie w trzech dawkach, przez okres 2-3 miesięcy. Schorzenia naczyń krwio­nośnych, szczególnie na tle zakrze­powym, takie jak zakrzepowe zapale­nie żył czy guzy krwawnicowe odbytu, także mogą być leczone z powodze­niem za pomocą miodu spadziowego z drzew iglastych. Zawarte w nim olej­ki eteryczne czynią ten miód niezwy­kle cenną u chorych z nerwicą serca.

Godne polecenia jest wspoma­gające przyjmowanie tego produktu w schorzeniach nerek i układu moczo­płciowego, a mianowicie w zapaleniu pęcherza moczowego, zapaleniu ne­rek, kamicy dróg moczowych i zapale­niu gruczołu krokowego. Skuteczność miodu spadziowego w wymienionych stanach chorobowych wyjaśnić moż­na między innymi jego właściwościami moczopędnymi, a także rozkurcza­jącymi, przeciwzapalnymi i przeciw­drobnoustrojowymi olejków eterycz­nych i żywic. Ważną wskazówką dla chorych jest ograniczenie podaży biał­ka i soli wraz z pokarmem w trakcie kuracji. W kamicy nerkowej korzystne działanie wywiera łączne spożywanie omawianego miodu i soku z rzodkwi lub przyjmowanie go wraz z oliwą z oliwek i sokiem z cytryny (piasek nerkowy).

Miód spadziowy z drzew iglastych działa także wspomagająco w cho­robach reumatycznych układu ruchu, a także schorzeniach układu nerwo­wego. Podatne na leczenie tym pro­duktem są również choroby skóry. Dzięki właściwościom przeciwdrobno­ustrojowym i przeciwzapalnym miód spadziowy z drzew iglastych oczysz­cza rany zakażone laseczkami bez­tlenowymi, gronkowcami i paciorkow­cami, a następnie przyspiesza ich gojenie się. Działanie to widoczne jest szczególnie w trakcie leczenia takich chorób skóry jak ropnie, ropowice, czyraki, krosty i liszaje. Wyjątkowo ko­rzystny w leczeniu ran skóry okazał się miód sosnowy.

Źródło:
PSZCZELARSTWO