Miód spadziowy
Miód spadziowy z drzew iglastych pozyskiwany jest przez pszczoły ze spadzi roślin iglastych z rodziny Coniferae, takich jak jodła, świerk, sosna i modrzew. Niekiedy jest on także pozyskiwany z tui (Cupressaceae). Producentami spadzi są pluskwiaki równoskrzydłe, przeważnie mszyce i czerwce. Owady te pobierają z liści i gałęzi wymienionych drzew sok roślinny, z którego wykorzystują składniki białkowe, a pozostałą słodką, lepką ciecz, składającą się głównie z węglowodanów, wydzielają na spodniej stronie liści w postaci tak zwanej rosy miodowej. W składzie miodu spadziowego znajdują się zazwyczaj niewielkie ilości nektaru z roślin kwiatowych. W Polsce przeważają miody ze spadzi jodłowej i świerkowej.
Miód spadziowy ze spadzi iglastej charakteryzuje się barwą ciemną – od szarozielonkawej, poprzez brązową, ciemnoszarą do prawie czarnej, smolistej. Miody spadziowe wiosenne są na ogół jaśniejsze od miodów spadziowych pochodzących z okresu późnoletniego. Barwa ich zmienia się także zależnie od rodzaju pożytku spadziowego. Ze świerka są zwykle ciemnozielone, z jodły – złocistożółte, herbacianozielonkawe lub głębokobrązowe. Dodatkowo miód jodłowy ma powierzchnię lekko błyszczącą. Po skrystalizowaniu miody spadziowe przybierają na ogół barwę ciemnobrązową z odcieniem szarym lub zielonkawym. Pod względem konsystencji miód spadziowy iglasty odznacza się dużą lepkością i większą gęstością w porównaniu z miodami nektarowymi. Krystalizuje dość trudno i nierównomiernie, przyjmując postać drobnoziarnistą, grudkowatą, czego przykładem może być miód ze spadzi jodłowej. Natomiast miody o zabarwieniu ciemnobrunatnym mają z reguły niejednorodną konsystencję.
Odmiany miodu spadziowego różnią się między sobą szybkością krystalizacji. Czynnikiem sprzyjającym temu procesowi jest melecytoza, zwana cukrem spadziowym lub modrzewiowym. Najwięcej tego trójcukru stwierdzono w miodach wytworzonych ze spadzi wydzielanej przez miodownicę świerkową krótkowłosą (miód świerkowy) i przez miodownicę modrzewiową plamistą (miód modrzewiowy). Według Polskiej Normy zawartość tego cukru łącznie z sacharozą nie może przekraczać 10%. Podobnie wymagania austriackie ograniczają zawartość melecytozy w miodach spadziowych do 6%. Pożytek spadziowy bogaty w melecytozę daje w efekcie miód bardzo szybko krystalizujący. Procesowi temu sprzyja dodatkowo ograniczona rozpuszczalność melecytozy w wodzie (40 g/100 ml wody), jak również sucha i ciepła pogoda. W rezultacie miód przedwcześnie krystalizuje i twardnieje już w plastrach, przybierając szare zabarwienie. Z tego względu pszczelarze nazywają go miodem kamiennym albo cementowym. Według Curyły zjawisko twardnienia miodu zauważono w miodzie ze spadzi jodłowej, zawierającej do 28% melecytozy.
Zapach miodu spadziowego z drzew iglastych jest słaby, lekko korzenny, zależnie od obecności w spadzi substancji aromatycznych odpowiednich roślin. Przykładowo miód jodłowy odznacza się łagodnym żywicznym aromatem, przypominającym zapach jodły. Zdarza się jednak, że mogą mieć one nieprzyjemny zapach. W smaku miody spadziowe są dość łagodne, żywiczne, z reguły mało słodkie. Według Czernigowa czasami mogą być gorzkawe lub kwaśne. Miód jodłowy odznacza się na przykład lekko orzechowym smakiem. Niekiedy miody spadziowe zawierają domieszkę nektaru gryki.
Skład chemiczny miodów spadziowych z drzew iglastych zależy od rodzaju pożytku spadziowego, a także od okresu zbioru. W porównaniu z miodami nektarowymi odznaczają się one z reguły wyższą zawartością charakterystycznych i wartościowych grup związków takich, jak: azotowe, mineralne, dekstryny, enzymy, kwasy organiczne, substancje antybiotyczne. W składzie miodów spadziowych dominują, podobnie jak w innych miodach, cukry proste: glukoza i fruktoza, zwane cukrami redukującymi. Ich zawartość reguluje Polska Norma jakościowa na miód pszczeli. Przewiduje ona dla miodów spadziowych nie mniej niż 60% cukrów prostych, dla nektarowych – co najmniej 70%. Jeśli chodzi o stosunek ilościowy obu cukrów, to w miodach nektarowych -jest ich mniej więcej po połowie, miody spadziowe natomiast zawierają więcej glukozy niż fruktozy, niekiedy nawet dwukrotnie. Sprawia to, że miody spadziowe wydają się mniej słodkie i bardziej mdłe niż miody nektarowe. Proporcje omawianych cukrów są wynikiem działania enzymów w organizmach owadów. Sacharoza łącznie z melecytozą występuje w większej ilości w miodach spadziowych niż w miodach nektarowych. Według Polskiej Normy mogą one zawierać do 10%, a miody nektarowe najwyżej 5% tych cukrów. Melecytoza złożona z dwóch cząsteczek fruktozy i jednej cząsteczki glukozy jest typowym składnikiem miodów wytworzonych ze spadzi drzew iglastych. W miodach nektarowych jest jej niewiele lub w ogóle nie występuje. Natomiast miody spadziowe zawierają zmienną ilość tego trójcukru (5-28%), a niekiedy nawet do 30%. Zależne jest to między innymi od gatunku owadów produkujących spadź, temperatury otoczenia, wilgotności powietrza, siły rodziny pszczelej i ilości wytwarzanych przez pszczoły enzymów. Na ogół spadź wydzielana w czasie suchej i ciepłej pogody zawiera niewiele melecytozy, natomiast temperatura powietrza 20-28°C, przy wilgotności powyżej 70% sprzyja zwiększeniu zawartości melecytozy w spadzi. Pożytek spadziowy trafiający do ula podlega zmiennym przemianom enzymatycznym, między innymi pod wpływem enzymów pszczelich rozkładających melecytozę. Poza tym produkujące spadź mszyce i czerwce, odznaczają się różną zdolnością syntezowania w swym organizmie trójcukru melecytozy z cukrów prostych występujących w soku roślinnym. W miodzie spadziowym stwierdzono też inne cukry takie, jak: maltoza, fruktomaltoza, trehaloza, ryboza, arabinoza, a także cukry niekorzystne dla pszczół, jak; rafinoza, melibioza, ramnoza, stachyoza, galaktoza, czy mannoza. Łącznie cukry stanowią do 35% suchej masy miodu. Typowym składnikiem miodów spadziowych z drzew iglastych są także dekstryny, czyli związki powstające w wyniku niecałkowitego rozkładu skrobi. Według danych piśmiennictwa jest ich przeciętnie dwukrotnie więcej niż w miodach nektarowych (8-12%). Dla przykładu w miodzie ze spadzi jodłowej stwierdzono około 7% tych związków. Z praktyki wynika, że są one przyczyną opóźnionej krystalizacji miodów spadziowych.
Kolejną cenną grupą związków są biopierwiastki, których w zależności od pochodzenia miodu może być nawet od 4 do 9 razy więcej niż w miodach nektarowych. Świadczy o tym wysoka zawartość popiołu. Według danych piśmiennictwa miody spadziowe z drzew iglastych zawierają w łatwo przyswajalnej postaci przede wszystkim związki żelaza, cynku, miedzi, boru. Ponadto są one dobrym źródłem innych makro- i mikroelementów takich, jak: potas, wapń, sód, fosfor, chlor, siarka, magnez, mangan i kobalt. Do biopierwiastków, charakterystycznych tylko dla miodów spadziowych należą: srebro, cyna, molibden i wanad.
Miody wytwarzane ze spadzi iglastej odznaczają się prawie dwukrotnie wyższą zawartością związków azotowych, tj. białek, aminokwasów i enzymów (około 5%), w porównaniu z miodami nektarowymi. Miody te wzbogacane są w enzymy zarówno za pośrednictwem pszczół, jak też mszyc i czerwców w trakcie przetwarzania soku roślinnego w spadź. Dalej uczestniczą one w złożonym procesie powstawania miodu ze spadzi drzew iglastych. Wśród związków tych dominują enzymy hydrolityczne, takie jak 3-amylazy zwane diastazami, a-fruktofuranozydaza (inwertaza) oraz aglukozydaza (maltaza). Związki azotowe reprezentowane są ponadto przez około 20 wolnych aminokwasów, między innymi: alaninę, kwas asparginowy, argininę, cystynę, kwas glutaminowy, glicynę, histydynę, leucynę, lizynę, metioninę, prolinę, serynę, treoninę, tryptofan, tyrozynę, walinę i inne. Jest ich jednak znacznie mniej niż w soku komórkowym roślin.
Miód spadziowy z drzew iglastych charakteryzuje się na ogół wyższą kwasowością niż miody nektarowe. Rybak-Chmielewska stwierdziła w próbkach tego miodu średnio trzydzieści kilka mvala/kg wolnych kwasów. W miodzie jodłowym Soler zidentyfikowała ponadto flawonoidy, w składzie których w największej ilości występują kemferol, apigenina i izoramnetyna, stanowiące ponad 10% ogólnej frakcji tej grupy związków.
Witaminy nie są składnikami charakterystycznymi dla miodów spadziowych. Występują one w zbliżonych ilościach we wszystkich ich gatunkach. Według Curyły w 100 g miodu znajduje się średnio 7,6 ug b-karotenu (prowitaminy A). Zawiera on ponadto w niewielkiej ilości inne witaminy, takie jak A, BZ, B6, C, PP i witaminę K.
Polska Norma dla obu typów miodu, tj. nektarowego i spadziowego, przewiduje do 20% wody, przy czym miody spadziowe z drzew iglastych zawierają często nieco mniej wody niż miody nektarowe.
Omawiany produkt zawiera poza tym inne składniki charakterystyczne dla pąków i igliwia drzew iglastych takie, jak: żywice, olejki eteryczne i ich składniki, garbniki, gorycze, skrobię, alkaloidy, antocyjany, substancje antybiotyczne. Nadają one miodom spadziowym swoisty smak, lekki aromat i odpowiednie właściwości lecznicze. Garbniki wptywają między innymi na barwę miodu, natomiast gwajakol, pochodzący ze spadzi jodłowej, nadaje produktowi finalnemu właściwości przeciwbakteryjne i wykrztuśne. Wśród olejków eterycznych dominują związki terpenowe o silnych właściwościach przeciwdrobnoustrojowych. Przykładowo w miodzie ze spadzi sosnowej stwierdzono: limonen, borneol, w miodzie ze spadzi jodłowej – kadynen, a w miodzie świerkowym – kamfen i felandren. W innych miodach pochodzących ze spadzi roślin z rodziny Coniferae wykryto ponadto takie związki, jak: aldehyd anyżowy i kapronowy, monocykliczne alkohole II-rzędowe, aldehydy, ketony, alkohole trójterpenowe IV-rzędowe i inne.
W miodach spadziowych stwierdza się także zanieczyszczenia wtórne. Należą do nich ziarna pyłku kwiatowego, cząsteczki kurzu, zarodniki grzybów oraz komórki glonów nadające im kolor zielonkawy. Są one przyczyną ciemnienia miodów spadziowych. Natomiast występujące w nich strzępki grzybów odznaczają się, według niektórych autorów, właściwościami bakteriostatycznymi.
Należy także wspomnieć, że omawiane miody charakteryzują się wysoką przewodnością właściwą. Norma Polska określa minimalny jej poziom na 9,5 milisimensów, przy czym jest ona cechą identyfikującą tę odmianę miodów. Wysoka przewodność właściwa, uwarunkowana zwiększoną zawartością związków mineralnych i tym samym popiołu, daje podstawę do szybkiego określenia typu miodu i jego jakości.
Lecznicze działanie miodu spadziowego
Dane dotyczące aktywności antybiotycznej miodu spadziowego z drzew iglastych różnią się między sobą. Krajowe miody, zwłaszcza ze spadzi jodłowej i świerkowej, odznaczają się wysoką lub średnią aktywnością antybiotyczną. Świadczą o tym między innymi badania Rychlik i Doleżal, według których średnia wartość inhibinowa badanych próbek miodu wobec gronkowca Staphylococcus aureus wynosiła 3,8. Oznacza to, że hamowały one wzrost tego drobnoustroju w stężeniach od 6,25 do 1,56%. Podobne wyniki uzyskała Rybak-Chmielewska z Instytutu Pszczelnictwa w Puławach. Próbki krajowego miodu spadziowego z drzew iglastych w skali od 0 do 8 punktów uzyskiwały nieco poniżej 6 punktów. Badania własne także potwierdziły wysoką aktywność przeciwbakteryjną analizowanych próbek miodu (wartość inhibinowa 4 i 5). Natomiast miody pochodzące z innych rejonów geograficznych okazały się słabo aktywne wobec drobnoustrojów. Według Czernigowa miód spadziowy odznaczał się niższą aktywnością antybiotyczną od miodu nektarowego. Podobnie Allen uzyskał niską wartość współczynnikafenolowego (2) dla próbek miodu spadziowego pochodzącego z terenów Nowej Zelandii.
Cenną właściwością miodu spadziowego z drzew iglastych jest jego działanie przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe i łagodzące kaszel, co uwarunkowane jest głównie zawartością w nim olejków eterycznych, substancji żywicznych i biopierwiastków. W związku z powyższym spożywanie miodu spadziowego z drzew iglastych łącznie z podstawową terapią leczniczą pozwala na szybszy powrót do zdrowia w chorobach dolnych dróg oddechowych, takich jak zapalenie oskrzeli, astma oskrzelowa, zapalenie płuc i gruźlica płuc. Niektórzy autorzy polecają przyjmowanie miodu rozpuszczonego w naparze z kwiatu jasnoty białej, szałwi, tymianku, podbiału, podróżnika, kopru włoskiego i krwawnika. Podawanie miodu prowadzi w tych stanach chorobowych do podwyższenia odporności organizmu na zakażenia, a tym samym na szybsze wyzdrowienie.
Z uwagi na dużą wartość odżywczą oraz bogaty skład enzymatyczny i mineralny omawianego miodu, spełnia on duże znaczenie jako odżywka regeneracyjna u osób w okresie rekonwalescencji po przebytych ciężkich chorobach i po zabiegach operacyjnych. Jest także polecany u osób z hipowitaminozą i anemią, a szczególnie u dzieci. W tym celu wskazany jest zwłaszcza miód sosnowy i jodłowy. Z uwagi na działanie odżywcze i odtruwające organizm wskazany jest u osób pracujących w szkodliwych warunkach. W tym celu podawany jest w Niemczech górnikom zatrudnionym w kopalniach uranu.
Miód spadziowy z drzew iglastych, podobnie jak inne odmiany miodu, znalazł zastosowanie w leczeniu wielu chorób wewnętrznych. Wykazuje on między innymi działanie regulujące przemianę materii, łagodnie przeczyszczające przy zaparciach (substancje żywiczne) lub lekko zapierające przy biegunkach (garbniki pochodzenia roślinnego). Składniki tego miodu wykazują także działanie przeciwbakteryjne i rozkurczające w stanach zapalnych jelit. Liczni autorzy polecają podawanie miodu spadziowego z drzew iglastych chorym z zaburzeniami przemiany węglowodanowej, to jest w cukrzycy.
Ważnym wskazaniem do przyjmowania tej odmiany miodu są ponadto choroby serca i naczyń krwionośnych.
W miażdżycy mięśnia sercowego poleca się obok podstawowej terapii zażywanie od 100 do 120 g miodu dziennie w trzech dawkach, przez okres 2-3 miesięcy. Schorzenia naczyń krwionośnych, szczególnie na tle zakrzepowym, takie jak zakrzepowe zapalenie żył czy guzy krwawnicowe odbytu, także mogą być leczone z powodzeniem za pomocą miodu spadziowego z drzew iglastych. Zawarte w nim olejki eteryczne czynią ten miód niezwykle cenną u chorych z nerwicą serca.
Godne polecenia jest wspomagające przyjmowanie tego produktu w schorzeniach nerek i układu moczopłciowego, a mianowicie w zapaleniu pęcherza moczowego, zapaleniu nerek, kamicy dróg moczowych i zapaleniu gruczołu krokowego. Skuteczność miodu spadziowego w wymienionych stanach chorobowych wyjaśnić można między innymi jego właściwościami moczopędnymi, a także rozkurczającymi, przeciwzapalnymi i przeciwdrobnoustrojowymi olejków eterycznych i żywic. Ważną wskazówką dla chorych jest ograniczenie podaży białka i soli wraz z pokarmem w trakcie kuracji. W kamicy nerkowej korzystne działanie wywiera łączne spożywanie omawianego miodu i soku z rzodkwi lub przyjmowanie go wraz z oliwą z oliwek i sokiem z cytryny (piasek nerkowy).
Miód spadziowy z drzew iglastych działa także wspomagająco w chorobach reumatycznych układu ruchu, a także schorzeniach układu nerwowego. Podatne na leczenie tym produktem są również choroby skóry. Dzięki właściwościom przeciwdrobnoustrojowym i przeciwzapalnym miód spadziowy z drzew iglastych oczyszcza rany zakażone laseczkami beztlenowymi, gronkowcami i paciorkowcami, a następnie przyspiesza ich gojenie się. Działanie to widoczne jest szczególnie w trakcie leczenia takich chorób skóry jak ropnie, ropowice, czyraki, krosty i liszaje. Wyjątkowo korzystny w leczeniu ran skóry okazał się miód sosnowy.
Źródło:
PSZCZELARSTWO