Propolis – kit pszczeli.

Propolis, nazywany także kitem pszczelim, jest żywiczno-balsamiczną substancją zbieraną przez pszczoły z pączków roślin i przenoszoną do ula. Źródłem kitu pszczelego w naszym klimacie są głównie pączki: osiki, topoli, brzozy, świerku, sosny, jodły, jaworu, kasztanowca, a także kwiatostany słonecznika. Pszczoły najwięcej propolisu zbierają w końcu lata, po głównym pożytku. Proces ten jest wykonywany przez ograniczoną liczbę wyspecjalizowanych robotnic, zwykle w wieku powyżej 15 dni. Zbioru dokonują one w godzinach popołudniowych, kiedy substancja pokrywająca pączki jest dostatecznie miękka. Propolis zbierany jest żuwaczkami i po uformowaniu w grudki przenoszony jest do ula w postaci obnóży w koszyczkach, umieszczonych na trzeciej parze nóg, służących do transportu pyłku kwiatowego. W trakcie formowania obnóża pszczoły zwilżają propolis wydzieliną gruczołów żuwaczkowych i gardzielowych, a także mieszają go z niewielką ilością pyłku i wosku. Po przybyciu do ula pszczoła oczekuje, aż cały ładunek zostanie porcjami zabrany przez robotnice zajmujące się dystrybucją tego produktu. Propolis służy pszczołom przede wszystkim do wypełniania w ulu wszelkich otworów i szczelin mniejszych od 5 mm. Wykorzystywany jest także do zwężania otworu wylotowego w okresie chłodów. Poza tym pszczoły za pomocą propolisu przymocowują plastry do beleczek ramek oraz pokrywają cienką warstwą zarówno całe wnętrze ula, jak i wnętrze komórek przygotowanych do czerwienia. Spełnia on tym samym rolę wzmacniającą konstrukcję gniazda, a także utrzymującą gniazdo w odpowiednich warunkach higienicznych, zabezpieczających przed rozwojem bakterii i grzybów. Podobną rolę pełni on w przypadku wtargnięcia do ula obcych owadów lub małych gryzoni. Ich ciała po za żądleniu pokrywane są cienką warstwą propolisu, który zapobiega rozwojowi procesów gnilnych w organizmach tych zwierząt

Pozyskiwanie propolisu.

Do pozyskiwania propolisu stosuje się zazwyczaj dwie metody: ekstensywną, polegającą na jego zeskrobywaniu z różnych fragmentów ula, oraz intensywną, uwzględniającą różnego rodzaju rozwiązania techniczne. Pierwsza z wymienionych metod polega na zbieraniu propolisu z ramek, beleczek między ramkowych, miejsc styku z wręgami, dna, a także z płócien powałowych i wylotów ula. Zeskrobuje się go ostrym, krótkim nożem, względnie specjalnym dłutkiem z rynienką, w taki sposób, aby nie uszkodzić drewna. Opisany sposób pozyskiwania propolisu jest pracochłonny i mało wydajny. Zazwyczaj ilość pozyskiwanego tą drogą propolisu z jednego ula nie przekracza 30 g w ciągu sezonu. Znacznie lepsze efekty uzyskuje się stosując specjalne urządzenia do pozyskiwania propolisu, tak zwane poławiacze kitu. Zmuszają one niejako pszczoły do intensywnego zasklepiania propolisem wszelkich szpar znajdujących się w tych konstrukcjach. Najprostszymi poławiaczami kitu są powałki płócienne, z kraty ogrodowej lub siatki polietylenowej, które układa się bezpośrednio na górnych beleczkach ramek. Stosuje się także tratewki propolisowe wykonane z listewek o grubości 5 mm, połączonych w taki sposób, aby tworzyły szpary o szerokości 2 mm. Najnowszym rozwiązaniem są powałki zaopatrzone w wymienne krążki polietylenowe ze szczelinami. Po wyjęciu z ula poławiaczy kitu schładza się je do temperatury około 0°C i stwardniały propolis usuwa się z nich w sposób mechaniczny. Zebrany surowiec należy dokładnie przebrać i usunąć zanieczyszczenia, jak kawałki drewna i wosku, fragmenty padłych pszczół i inne. Oczyszczony propolis magazynuje się w słoikach lub szczelnie zamkniętych woreczkach foliowych w ciemnym i chłodnym miejscu. Za pomocą opisanej metody w warunkach krajowych można uzyskać rocznie od jednej rodziny pszczelej od 80 do 100 g propolisu.

Właściwości fizykochemiczne propoIisu.

Propolis jest bezpostaciową masą o charakterystycznym zapachu i różnorodnym zabarwieniu. W handlu spotyka się różne formy propolisu: drobny proszek, kawałki o różnej wielkości, a także uformowany w kule i brykiety. Posiada swoisty, balsamiczny zapach, stanowiący mieszaninę aromatu miodu, igliwia i pączków drzew. Jego zabarwienie zależy od części składowych i bywa brązowe, szare, brunatne, a nawet czarne, z różnymi odcieniami i barwnymi wtrętami (żółtoszarym, zielonobrązowym, brunatnozielonym, żółtozielonym). Z reguły im omawiany produkt jest starszy, tym jego barwa jest ciemniejsza. Smak propolisu jest gorzki, lekko piekący. Struktura propolisu jest zwarta, po przełamaniu niejednorodna. Konsystencja zależy od warunków otoczenia. W temperaturze niższej od 15°C jest twardy i kruchy, w 35°C mięknie, w 70-80°C staje się półpłynny, a w 80-104°C ulega stopieniu. Ciężar właściwy propolisu mieści się w granicach 1,112 – 1,136 g/ml. Dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych, takich jak eter etylowy, chloroform, alkohol metylowy i etylowy, aceton, benzyna i terpentyna. Na gorąco (powyżej 80°C) rozpuszcza się w tłuszczach roślinnych i zwierzęcych. Jest także rozpuszczalny W glicerynie i glikolu etylenowym. W wodzie jest praktycznie nierozpuszczalny. Słabo rozpuszcza się także w wazelinie. Najbardziej wartościowe wyciągi uzyskuje się w wyniku ekstrakcji 70-80% etanolem (stosunek surowca do rozpuszczalnika 1:10) w temperaturze 30-50°C.

Zastosowanie propolisu.

Kit pszczeli jest substancją na ogół nie docenianą przez pszczelarzy. Poza pszczelarstwem jest również mało znany. Tymczasem nowe badania wykazały, że kit pszczeli stosowany dotychczas głównie jako surowiec do wyrobu past, lakierów i politur odznacza się także cennymi właściwościami leczniczymi. W lecznictwie ludowym był od bardzo dawna znany jako środek uśmierzający bóle. Okazało się, że jego właściwości znieczulające są znacznie silniejsze niż powszechnie znanej nowokainy. Produkowane są i dopuszczone do sprzedaży preparaty z propolisu, stosowane w leczeniu niektórych schorzeń u zwierząt i ludzi. Prowadzone badania wykazały, że oczyszczony kit pszczeli jest skutecznym środkiem przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym w schorzeniach skóry oraz działa regenerująco na nabłonek. Sporządzone z propolisu maści okazały się bardzo skutecznym środkiem w leczeniu oparzeń, odmrożeń, odleżyn, grzybicy, łuszczycy i wyprysków. Stwierdzono na przykład, że maść propolisowa goi odleżyny znacznie szybciej niż powszechnie stosowane środki farmaceutyczne. Kit pszczeli stosowany bywa także, w postaci emulsji, w leczeniu przewlekłych zapaleń gardła oraz chronicznych schorzeń przewodu pokarmowego na tle zapalenia nabłonka jelitowego. Lecznicze działanie tego środka polega i w tym wypadku na jego właściwościach bakteriostatycznych, bakteriobójczych oraz regenerujących nabłonek.

Jak stosować propolis?

W zasadzie stosowanie propolisu jako leku powinno być konsultowane z lekarzem, a kuracja przeprowadzona pod jego opieką i według jego wskazówek. Na rynku znajduje się wiele profesjonalnie przygotowanych leków z propolisu i można je łatwo nabyć. Ponieważ niektórzy mają propolis z własnych uli, a inni zdobywają go od pszczelarzy, więc przytoczymy choć kilka wybranych sposobów z literatury pszczelarskiej na domowy wyrób „leków” propolisowych.

 

 

Roztwór spirytusowy.

Najpierw trzeba propolis oczyścić z widocznych gołym okiem zanieczyszczeń i zalać zimną wodą, aby usunąć pływające zanieczyszczenia, np. części wosku. Następnie zemleć i zalać spirytusem (70° lub 96°). Jeśli to ma być np. rozwór 30-procentowy, to 30 g propolisu zalewa się 100 g spirytusu i potrząsa możliwie długo (ok. 30 minut), a następnie przechowuje w ciemnym miejscu. Najlepiej od razu wlewać do ciemnej butelki i trzymać przez 3-6 dni, codziennie wstrząsając płynem. Następnie przenosi się butelkę do chłodnego miejsca (0-5°C), np. na dolną półkę lodówki, i zostawia w niej na ok. 2 godziny, po czym wyjmuje i filtruje przez gazę lub bibułkę. A teraz przez dolanie odpowiedniej ilości spirytusu można roztwór odpowiednio rozcieńczać.

 

 

Maść propolisowa.

Proporcje składników są następujące:
30 g (około 3 łyżeczki) sproszkowanego propolisu
30 g (2 łyżeczki) wazeliny aptecznej
30 g (2 łyżeczki) czystej lanoliny
30 g (2 łyżeczki) ogrzanego łoju bydlęcego
15 g (1 łyżeczka) terpentyny weneckiej (modrzewiowej) ’
l0 kropli olejku z igliwia i gałązek sosny górskiej (Pinus montana).
Wszystkie składniki dokładnie wymieszać, tak aby powstała jednolita, gładka substancja. Dawkę propolisu można zwiększyć do 40 g.

 

 

Maść na maśle.

10 g zmielonego propolisu miesza się ze 100 g masła śmietankowego (niesolonego), rozgrzanego. Następnie naczynie z tą mieszaniną wstawia się do naczynia z gorącą wodą (łaźnia wodna) i stale mieszając ogrzewa 5-10 minut, z tym, że nie można dopuścić do wrzenia. Następnie filtruje się ciepłą mieszaninę przez gazę, wciąż mieszając.

 

 

Maść na wazelinie.

10 g propolisu wymieszać ze 100 g podgrzanej, czystej wazeliny. Nadaje się do leczenia wrzodów, chorób skóry i zajadów, a także egzem, wyprysków, łuszczycy, różnych grzybków, grzybic, drożdżaków itp.

 

 

Maść na lanolinie i wazelinie.

Bierze się 10-12 g kitu, 20 g lanoliny i 70 g wazeliny. Podgrzewa się wszystko 8-10 minut pod przykryciem, aby olejki eteryczne nie ulatniały się zbyt szybko, mieszając od czasu do czasu. Zdjąć z ognia i po 10-15 minutach przefiltrować płyn przez gazę do np. słoiczka ze szczelnym wieczkiem.
Maść kładzie się cienką warstwą na chore miejsce, np. na egzemę, grzybicę, wykwity skórne itp. Ewentualnie można przykryć to miejsce czterema warstwami gazy i obandażować. Zmieniać taki „kompres” 2 razy dziennie.

 

 

Propolisowe mleko.

1 l pełnotłustego, świeżego mleka zagotować i do ciepłego wrzucić posiekany lub zmielony propolis, w ilości 50-100g. Na malutkim ogniu utrzymać mleko z kitem przez 10 minut, pilnując, aby nie wrzało ani nie wykipiało. Mieszać drewnianą łyżką. Następnie mleko przefiltrować. Gdy ostygnie, utworzy się na wierzchu warstwa wosku, którą usuwamy (wosk też się w domu przyda). Takie mleko nie psuje się łatwo, bo kit niszczy bakterie. Pija się je 2 razy dziennie po 1 łyżce przy różnego rodzaju bronchitach (palacze), zaziębieniach, a także przy astmie. Kurację taką można stosować przy tzw. prostacie, chorobach wrzodowych żołądka i dwunastnicy. Naturalnie, trzeba uzyskać pozwolenie lekarza, znającego nasz organizm.

 

Roztwór na rany żylakowe.

Roztwór spirytusowy propolisu rozprowadzić wodą do stężenia kitu 0,1-0,01%, zmoczyć 5 warstw gazy w tym roztworze, lekko odciskając i przykładać na chore miejsce, owijając bandażem.

Różne zastosowania roztworu spirytusowego propolisu
(nalewki propolisowej)

Zewnętrznie:

1. Przy objawach grzybicy skóry ~ miejsca zaatakowane między palcami stopy delikatnie przecierać kilkakrotnie nalewką propolisową (tynkturą).

2. Przy uszkodzeniach skóry, jeżeli alkohol nie jest przeciwwskazany, lekko wcierać nalewkę propolisową (kilkakrotnie w ciągu dnia).

3. Przy bólu zębów – przykładać tamponiki z waty nasyconej nalewką propolisową. Można również bezpośrednio przykładać kawałki propolisu ogrzane i zmiękczone. Uwaga: należy jednak pamiętać, że doraźny zabieg nie zwalnia z obowiązku zasięgnięcia porady u stomatologa.

4. Przy oparzeniach. Nalewkę propolisową można też z bardzo dobrym skutkiem stosować w przypadkach oparzeń pierwszego stopnia. Im wcześniej dokonamy zabiegu, tym będzie on skuteczniejszy. W miejscach posmarowanych kilkakrotnie roztworem propolisu nie wystąpią pęcherze oparzeniowe.

5. Przy trudno gojących się ranach i odleżynach – miejsca obolałe zmywa się np. naparem z ziela rzepiku pospolitego, a następnie kilkakrotnie smaruje nalewką propolisową.

6. Przy paradentozie dobrze jest przecierać dziąsła 3 razy dziennie tamponem (np. watką, owiniętą na zapałce), a nawet czystym palcem maczanym w alkoholowym roztworze propolisu.

7. Przy katarze- odrobinę maści propolisowej wziąć na mały palec i leciutko wetrzeć w nozdrza po wewnętrznej ich stronie.

8. Przy grypie i anginie nie zaszkodzi wziąć inhalacje lub po prostu mocno wdychać zapach propolisu.

9. Grzybica, egzemy itp.: przecierać watką, maczaną w roztworze propolisu lub smarować maścią 3 razy dziennie (dodatkowo smarować witaminą E w płynie).

 

Wewnętrznie.

1. Przy anginie, katarze i zapaleniu gardła oraz przeziębieniach, a także w celach profilaktycznych w okresie zagrożenia tymi chorobami rozpuścić 40 kropli nalewki propolisowej w 200 ml ciepłej wody. Popijać i przepłukiwać gardło kilkakrotnie w ciągu dnia.

2. Przy bólach żołądka – 100 ml ciepłej wody z dodatkiem 50 kropli nalewki propolisowej. Wypić.

3. Przy owrzodzeniach żołądka i jelit 100 ml ciepłego mleka z dodatkiem 40 kropli nalewki propolisowej. Pić na czczo.

4. W okresie poprzedzającym (około roku) klimakterium u kobiet w celu złagodzenia przebiegu zmian stosować raz dziennie 10 kropli nalewki (na wodzie).

5. W przypadku gruźlicy płuc przyjmować 3 razy dziennie 30 kropli i 2 razy tygodniowo przeprowadzać inhalacje. Do wdychania (inhalacji) stosować roztwór 100 kropli nalewki propolisowej w 250 ml wrzącej wody.

6. Przy stanie zapalnym gruczołu krokowego (prostacie) raz dziennie 30 kropli na wodzie.

7. Przy chorobie nadciśnieniowej raz dziennie 30 kropli aż do unormowania ciśnienia.

8. Przy różnego rodzaju stanach zapalnych z występowaniem gorączki 3 razy dziennie 30 kropli.

Propolis można stosować z miodem, pyłkiem czy mleczkiem pszczelim, a także z lekarstwami. Dzieciom podaje się połowę dawki przeznaczonej dla osoby dorosłej.
Badania przeprowadzone wi Oddziale Pszczelnictwa W Puławach (H. Rybak-Chmielewska, T. Szczęsna) dowiodły, że najwyższą aktywność biologiczną wykazują roztwory propolisu W 70% alkoholu etylowym.

 

Źródła:

Mieczysław Wojtacki „Produkty pszczele i przetwory miodowe”,
B. Kędzia i E. Hołderna-Kędzia -„Leczenie produktami pszczelimi”,
Irena Gumowska „Pszczoły i ludzie”.