Wytrucia pszczół

Zatrucia pszczół pestycydami.

            Pomimo, że stosowanie środków ochrony roślin (śor) w naszym kraju jest obwarowane szeregiem przepisów prawnych, co roku zdarzają się przypadki zatruć pszczół w pasiekach. Niestety jest to spowodowane generalnie nieprzestrzeganiem zasad prowadzenia zabiegu agrochemicznego, które wynikają zarówno z przepisów ogólnych jak i zawartych w etykiecie danego środka ochrony roślin. Osobnym zagadnieniem są spotykane czasami przypadki umyślnych wytruć pszczół.

            Głównym aktem prawnym dotyczącym chemicznej ochrony roślin jest ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. Z 2017 r. poz. 50, 60, z 2018 r. poz. 650). Artykuł 5 pkt. l tej ustawy jasno precyzuje stosowanie śor – Środki ochrony roślin należy stosować w taki sposób, aby nie stwarzać zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska, w tym przeciwdziałać zniesieniu środków ochrony roślin na obszary i obiekty niebędące celem zabiegu z zastosowaniem tych środków oraz planować stosowanie środków ochrony roślin z uwzględnieniem okresu, w którym ludzie będą przebywać na obszarze objętym zabiegiem. Z kolei aktem wykonawczym do tej ustawy (do art. 40) jest Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31 marca 2014 r. w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin Dz. U 2014r. Poz. 516.

W paragrafie 2 tego rozporządzenia są informacje dotyczące pasiek:

Środki ochrony roślin, z zastrzeżeniem § 5, stosuje się na terenie otwartym przy użyciu:

1) sprzętu naziemnego w odległości co najmniej 20 m od pasiek,

……

5) sprzętu agrolotniczego w odległości co najmniej 100 m od pasiek, krawędzi jezdni dróg publicznych zaliczanych do kategorii dróg krajowych, zbiorników i cieków wodnych oraz terenów nieużytkowanych rolniczo, innych niż będących celem zabiegu z zastosowaniem środków ochrony roślin, przy kierunku wiatru wiejącego w stronę tych miejsc lub obiektów,

6) sprzętu agrolotniczego montowanego na śmigłowcu w odległości co najmniej:

a) 15 m od krawędzi jezdni dróg publicznych zaliczanych do kategorii dróg krajowych, zbiorników i cieków wodnych oraz terenów nieużytkowanych rolniczo, innych niż będących celem zabiegu z zastosowaniem środków ochrony roślin, przy kierunku wiatru innym niż określony w pkt 5,

b) 20 m od pasiek, przy kierunku wiatru innym niż określony w pkt 5,

7) sprzętu agrolotniczego montowanego na statku powietrznym innym niż śmigłowiec w odległości co najmniej 20 m od pasiek, krawędzi jezdni dróg publicznych zaliczanych do kategorii dróg krajowych, zbiorników i cieków wodnych oraz terenów nieużytkowanych rolniczo, innych niż będących celem zabiegu z zastosowaniem środków ochrony roślin, przy kierunku wiatru innym niż określony w pkt 5,

– chyba że w etykiecie środków ochrony roślin podano większe odległości od tych miejsc lub obiektów, po uwzględnieniu których można stosować te środki.

Dodatkowo rozporządzenie to reguluje warunki pogodowe przy jakich można wykonywać

zabiegi ochrony roślin:

§ 3. Środki ochrony roślin na terenie otwartym stosuje się, jeżeli prędkość wiatru nie przekracza 4 m/s.

§ 4. Środki ochrony roślin na terenie otwartym stosuje się przy użyciu sprzętu agrolotniczego, jeżeli:

1) wilgotność względna powietrza jest nie mniejsza niż 60%,

2) obszar; na którym stosuje się te środki, wynosi co najmniej 3 ha.

        Oprócz wspomnianych wyżej warunków dotyczących odległości od pasiek (odległość jest liczona od granicy pasieki, nie od uli) i warunków mikroklimatu, operator sprzętu musi posiadać odpowiednie przeszkolenie, sprawny sprzęt oraz prowadzić rejestr zabiegów. Obowiązują go również zapisy Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, na przede wszystkim przestrzegać zapisów zawartych w etykietach środków ochrony roślin. Wszystkie dopuszczone w Polsce środki ochrony roślin posiadają etykietę, gdzie poddano zarówno wszelkie warunki skutecznego stosowania dla danej uprawy oraz warunki bezpiecznego stosowania i wymogów ochrony środowiska naturalnego. Generalna zasadą jest zakaz stosowania środków niebezpiecznych dla pszczół na kwitnących uprawach oraz gdy uprawa sama nie kwitnie (np. zboże), ale kwitną w niej chwasty. Jeżeli używane są preparaty, niewykazujące szkodliwego działania na pszczoły, zaleca się aby zabiegi wykonać poza okresami aktywności pszczół, czyli wieczorem i najpóźniej na godzinę przed Wschodem słońca. W chwili obecnej nie rejestruje się śor niebezpiecznych dla pszczół, które można stosować w okresie kwitnienia roślin uprawnych. Mogą znajdować się jeszcze na rynku preparaty zarejestrowane dużo wcześniej, w etykietach których zawarto informacje o okresach prewencji dla pszczół. Pod pojęciem okres prewencji rozumie się czas, jaki powinien upłynąć od momentu wykonania zabiegu do chwili zetknięcia się pszczół z roślinami, na których były wykonane zabiegi z użyciem środków ochrony roślin. W tym czasie musi nastąpić rozkład substancji czynnych pestycydów lub ich metabolitów do poziomów nietoksycznych dla pszczół. Warunkiem bezpiecznego dla pszczół używania środków ochrony roślin jest ścisłe przestrzeganie okresów prewencji.

           Zatrucia, które pojawiają się w pasiekach w ostatnich latach są niestety powodowane nieprzestrzeganiem wymogów bezpieczeństwa środowiska naturalnego, czyli stosowanie niezgodne z fazą rozwoju roślin, oprysk upraw z kwitnącymi chwastami, zbyt duże dawki, niezachowanie odpowiednich stref (odległości) od zbiorników wody, upraw sąsiednich czy pasiek. Przy małych areałach zdarza się znoszenie cieczy roboczej na sąsiadujące uprawy.

          Generalnie zabiegi nawet substancjami, nie stanowiącymi ryzyka dla pszczół powinny być prowadzone poza okresami lotów pszczół. Przelatujące przez taki obszar pszczoły nabierają obcego zapachu i są często nie wpuszczane do uli, bądź ścinane przez strażniczki na wylotku. Pierwszym objawem dla pszczelarza, że wykonywane są zabiegi agrochemiczne jest nagły wzrost agresywności pszczół w pasiece.

Objawy zatruć.

Pszczoły, które na kwitnących roślinach zetknęły się z niebezpiecznym dla nich środkiem ochrony roślin, giną w polu, w drodze do ula, jednak większość z nich ginie dopiero po powrocie do ula. Zamarłe lub wykazujące objawy zatrucia pszczoły (utrata zdolności do lotu, paraliż lub drżenia odnóży, przewracanie się na grzbiet, zwracanie zawartości wola miodnego) leżą W dużych ilościach na ziemi przed ulem. W przypadku zatrucia pestycydami objawy masowego zamierania pszczół lotnych obserwuje się we wszystkich rodzinach w pasiece, choć najsilniej są one wyrażone w rodzinach silnych, posiadających dużo pszczół zbieraczek. Niekiedy, a zależy to od mechanizmu działania pestycydu, giną też młode pszczoły ulowe, którym zbieraczki zdążyły przekazać skażony pokarm. Czerw zamiera w późniejszym okresie i to raczej z powodu braku opieki ze strony pszczół dorosłych, które wcześniej masowo wyginęły. Czasami objawy zatrucia występują z dużym opóźnieniem.

Postępowanie przy podejrzeniu o zatrucie pszczół.

W przypadku zatrucia pszczół pestycydami pszczelarz powinien ten fakt zgłosić jak najszybciej do władzy administracji terenowej (wójta lub burmistrza), z prośbą o jak naj szybsze powołanie komisji, która zajmie się ustalaniem przyczyn zatrucia i szacowaniem strat w pszczołach. Warto też takie zgłoszenie skierować do Państwowego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a przypadku zaobserwowania sprawcy zabiegu policję. W wielu gminach na prośbę pszczelarzy komisje zajmujące się sprawą zatruć zostały powołane, z imiennym wyznaczeniem osób wchodzących w skład takiej komisji. Informację czy jest stała komisja na terenie poszkodowanego, warto pozyskać jeszcze przed sezonem, jak również zaopatrzyć się w numery telefonów stosownych służb. Komisję powołuje wójt lub burmistrz na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2017 r., poz. 1875 z późn. zm.).

W skład komisji wchodzą:

przedstawiciel (-e) Urzędu Gminy,

– lekarz weterynarii (Powiatowy Inspektorat Weterynarii),

– przedstawiciel Państwowego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORIN),

– przedstawiciel miejscowego Koła Pszczelarzy.

W trakcie pracy komisji w zatrutej pasiece musi być obecny jej właściciel i ewentualny sprawca zatrucia.

                Fakt wytrucia pszczół stwierdza lekarz weterynarii, on tez pobiera próbki martwych pszczół lub inne próbki z rodzin pszczelich. Przedstawiciel PIORIN-u pobiera materiał roślinny, glebę z uprawy, próbki śor (jeżeli to możliwe). Z wykonanych czynności sporządza protokół. Protokół ten posiada załącznik, w którym, zawiera się wielkość szkód w poszczególnych rodzinach pszczelich, którą tą pracą zajmuje się przedstawiciel koła pszczelarzy i PIORIN-u. W razie potrzeby do szacowania strat może być powołany rzeczoznawca. Komisja zabezpiecza także zebrany materiał dowodowy przeznaczonego do badań toksykologicznych. Materiał dowodowy stanowią: zbiorcza próba pszczół (nie mniej niż 250 g tj. objętość jednej szklanki), ew. próby z plastrów oraz próby roślinności i gleby.

           Próba pszczół przeznaczona do badań toksykologicznych musi być opakowana w karton, gruby papier, nigdy zaś w szczelne opakowania szklane lub z tworzyw sztucznych. Próby roślin i gleby mogą być pakowane do szklanych lub foliowych pojemników. Materiał przeznaczony do badań toksykologicznych musi być zapakowany i oznakowany w obecności komisji i jak najszybciej dostarczony do Państwowego Instytutu Weterynaryjnego Państwowy Instytut Badawczy, Aleja Partyzantów 57, 24-100 Puławy. Najlepszym sposobem jest pobranie prób, ich zamrożenie i wtym stanie dostarczenie do laboratorium posłańcem. Do prób dołącza się oprócz pisma przewodniego także kopię protokołu podpisanego przez wszystkich członków Komisji i przez osobę lub przedstawiciela strony, która podejrzana jest o spowodowanie zatrucia pszczół. Protokół podpisuje także właściciel pasieki. Należy do minimum skrócić czas między pobraniem prób do badań toksykologicznych a możliwością ich wykonania. Nie należy też zwlekać z powołaniem komisji i pobraniem prób do badań toksykologicznych. Należy zadbać o jak naj szerszy materiał faktograficzny (zdjęcia, książki pasieczne) dotyczący pasieki przed zatruciem, ponieważ celem postepowania komisyjnego jest umożliwienie pszczelarzowi dochodzenia odszkodowania z wyrządzone szkody i utracone korzyści, na drodze sądowej, jeżeli polubowne działania nie przyniosą efektu.

Aktualny wzór protokołu można pobrać z:

http://www.piwet.pulawy.pl/

 

Postępowanie z rodzinami, które uległy zatruciu.

Skutki zatruć pestycydami dotyczą w pierwszym rzędzie ubytku pszczół lotnych i zależą także od pory roku. Najłatwiej regenerują się zatrute rodziny pszczele w pierwszej połowie sezonu pszczelarskiego. Warunkiem tej regeneracji jest jednak umiejętna opieka ze strony pszczelarza. Polega ona przede wszystkim na ścieśnieniu gniazd, czasem ich ociepleniu. Niekiedy wskazana jest wymiana plastrów z zapasami z ula. Jeżeli rodziny utraciły zbyt dużo pszczoły lotnej, konieczne jest łączenie osłabionych rodzin pszczelich, zawsze jednak niezbędne jest podkarmianie syropem cukrowym, W niewielkich, ale stałych dawkach (pierwszy raz 1 litr na rodzinę, później po ok. 0,5 litra syropu na dzień). Nie podkarmiamy takich rodzin paszą ponieważ nie ma ona działania stymulującego do odnowy rodziny pszczelej. Przyjmuje się, ze przy zatruciu 40% pszczół czas regeneracji wynosi 1 miesiąc, a przy zatruciu 80% pszczół, nawet 3 miesiące. Konsekwencją zatruć pestycydami może być zwiększona podatność rodzin pszczelich na zgnilec europejski oraz grzybicę otorbielakową.

Zapobieganie zatruciom pszczół.

Zapobieganie zatruciom pszczół pestycydami polega na skrupulatnym przestrzeganiu w ochronie roślin okresów prewencji oraz zasady, iż na kwitnące rośliny (uprawne i chwasty) w momencie oblatywania ich przez pszczoły nie wolno stosować żadnych pestycydów, nawet, jeżeli charakteryzują się małą szkodliwością dla pszczół i brakiem okresu prewencji.

Źródło: – „Kalendarz Pszczelarski 2019r.” – http://www.piwet.pulawy.pl/piwet7/files/zatrucia_pszczol_2016-03-21.pdf

 

INSTRUKCJA POBIERANIA I PRZESYŁANIA PRÓBEK DO LABORATORYJNYCH BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH PRZY PODEJRZENIU OSTREGO ZATRUCIA PSZCZÓŁ ŚRODKAMI OCHRONY ROŚLIN

Żeby poznać treść instrukcji kliknij w poniższy link:

http://www.piwet.pulawy.pl/piwet7/files/zatrucia_pszczol_2016-03-21.pdf